مشاهده منبع امواج گرانشی توسط هابل
تلسکوپ فضایی هابل برای نخستین بار منبع امواجی گرانشی را که بر اثر ادغام دو ستاره نوترونی ایجاد شده‌بودند، مشاهده کرد. این ادغام پدیده‌ای به نام «کیلونُوا» را ایجاد کرد که سبب پخش عناصر سنگین مانند طلا و پلاتین در فضا می‌شود و نظریه‌ها ده‌ها سال قبل وجودش را پیش‌بینی کرده بودند. همچنین قوی‌ترین شواهد از اینکه فوران‌های پرتو گامای کوتاه مدت از ادغام ستاره‌های نوترونی ایجاد می‌شوند، به دست آمد. این کشف نمونه‌ای از اخترشناسی با چند نوع داده مختلف شامل امواج گرانشی و تابش‌های الکترومغناطیسی است. در تاریخ 26 امرداد 1396/ 17 آگوست 2017، رصدخانه امواج گرانشی تداخل‌سنج لیزری یا لایگو(LIGO) و نیز تداخل‌سنج ویرگو (Virgo) رصدگران سراسر جهان را از مشاهده یک رویداد امواج گرانشی به نامGW170817 مطلع کردند. حدود دو ثانیه پس از دریافت امواج گرانشی، تلسکوپ اینتگرال سازمان فضایی اروپا و تلسکوپ فضایی پرتو گامای فرمی متعلق به ناسا، فوران کوتاه‌مدت پرتو گامایی را در همان جهت مشاهده کردند.
شب بعد از کشف اولیه، تلسکوپ‌های مختلف به سرعت جست‌وجوی خود را برای یافتن منبع رویداد آغاز کردند. اخترشناسان این منبع را در کهکشان عدسی‌شکلNGC 4993 پیدا کردند که در فاصله حدودا 130 میلیون سال نوری از زمین واقع است. نقطه‌ای درخشان در محلی که هیچ چیز پیش از آن در آنجا مشاهده نشده بود یکی از بزرگترین پویش‌ها (کمپین‌ها)ی رصدی با چند تلسکوپ را به راه انداخت که یکی از آن‌ها تلسکوپ فضایی هابل بود.
چندین گروه مختلف از دانشمندان تا دو هفته پس از دریافت امواج گرانشی، از هابل برای مشاهدهNGC 4993 استفاده کردند. آن‌ها با استفاده از توانایی‌های تصویربرداری با وضوح بالای هابل، موفق به مشاهده نخستین شواهد رصدی از کیلونواها شدند که نمایانگر ادغام دو جرم بسیار متراکم، به احتمال قوی دو ستاره نوترونی، هستند. ایده چنین ادغام‌هایی بیش از 30 سال پیش برای نخستین بار مطرح شد، اما این نخستین مورد قابل اطمینان از مشاهده چنین رویدادی بود. تصاویر نشان داد که تابش کیلونوا طی شش روز مشاهدات هابل به طور قابل توجهی کاهش یافته است. گروه‌ها همچنین با استفاده از توانایی‌های طیف‌سنجی هابل، نشانه‌هایی از پرتاب ماده را از کیلونوا با یک پنجم سرعت نور یافتند. در طیف‌های فروسرخ که با هابل گرفته شده‌اند نیز افت‌و‌خیزهایی گسترده مشاهده شد که نشان‌دهنده تشکیل برخی از سنگین‌ترین عناصر در طبیعت است. شاید این مشاهدات به حل یکی دیگر از معما‌های قدیمی در نجوم کمک کنند: منشا عناصر شیمیایی سنگین مانند طلا و پلاتین. ممکن است در ادغام دو ستاره نوترونی، شرایط دقیقا برای تولید این عناصر فراهم باشد.
محمدصادق فغان‌پور
