در زیر آب‌های آزاد دریای باندا در کشور اندونزی، یکی از عمیق‌ترین مکان‌های آبی بر روی کره زمین وجود دارد. این منطقه وبر دیپ (Weber Deep) نام داشته و عمق آن از ابتدا تا انتها، به حدود 7.2 کیلومتر می‌رسد. در نظر داشته باشید شکل منطقه وبر دیپ به حالت گودال و چاله نیست. چگونگی تشکیل چنین منطقه‌ای که عمیق‌ترین نقطه آن 7.2 کیلومتر از سطح فاصله دارد، سوالی است که دانشمندان را سخت درگیر کرده و به چالش کشانده است. اگرچه تا مدت‌ها دانشمندان جوابی برای نحوه تشکیل منطقه وبر دیپ و چگونگی شکل‌گیری عمق بالای آن پیدا نمی‌کردند، اما به لطف کشف اتفاقی بزرگترین صفحه گسل بر روی کره زمین، پاسخ سوال بی‌جواب دانشمندان به راحتی به دست آمد.دراز گودال‌ها که به عنوان عمیق‌ترین شکاف‌ها در اقیانوس‌های سرتاسر کره زمین شناخته می‌شوند، حین فرورانش دو صفحه زمین ساختی ( تکتونیکی) تشکیل می‌شوند. به عبارت دیگر دراز گودال‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که صفحات به یکدیگر برخورد کرده و یکی از آن‌ها به زیر دیگری سر می‌خورد. اما وبر دیپ یک فورآرک (قوس جلویی) است که در واقع به منطقه‌ای میان یک قوس آتشفشانی و همچنین یک دراز گودال اشاره می‌کند. این فورآرک یک تو رفتگی است که در مقابل قوس باندا قرار گرفته و زنجیره‌ای منحنی از جزایر آتشفشانی را تشکیل می‌دهد. اما در نهایت چگونه این منطقه به یک خندق عمیق تبدیل شده و به شکل سنگر بزرگ درآمده است؟
تصویری برجسته از برش متقاطع قوس باندا
بر اساس گفته‌های جاناتان پنهال (Jonathan Pownall) به عنوان یک محقق تکتونیک ساختار در دانشگاه ملی استرالیا، منطقه وبر دیپ با وجود داشتن عمق بالا و ساختاری شگفت‌انگیز، به تازگی کشف نشده و حدود 90 سال است که دانشمندان به وجود آن پی برده‌اند، اما تاکنون از توصیف چگونگی تشکیل آن و داشتن عمقی به این اندازه ناتوان بودند. محققین دانشگاه ملی استرالیا نحوه تشکیل منطقه وبر دیپ را بر اساس دو فاکتور فرض کردند: نخست، بر اساس فرآیند اسلب رولبک (Slab Rollback) که در آن حین فرورانش، صفحه زمین ساختی بالایی به زیر کشیده می‌شود، صفحه زمین ساختی دیگر بسط پیدا کرده و در زمان جدایی و دور شدن دو صفحه، یک چاک میان آن دو ایجاد می‌شود. دوم اینکه بسط پذیری یک گسل کم زاویه، که تاکنون به طور رسمی به ثبت نرسیده اما بر اساس تحقیقات در بستر دریا و همچنین آشنایی با ساختار زمین در این منطقه وجود آن ثابت شده است، به افزایش عمق منطقه دامن زده است.
تایید وجود خط گسل و همچنین دومین بخش از نظریه بالا در سال پیشین میلادی اتفاق افتاد، وقتی که جاناتان پنهال حین یک سفر دریایی به طور اتفاقی به انبساط خط گسل در کوه‌های جزایر قوس باندا پی برد. وی در واقع در تلاش بود تا صفحه گسل فرضی در منطقه وبر دیپ را نه بر روی کامپیوتر و شبیه‌سازهای مجازی، بلکه در بالای موج‌ها و بر اساس نحوه رفتار آب دریا مشاهده کند.
آنالیز بیشتر نقشه‌های با وضوح بالای کف دریای باندا، صدها شکاف موازی مستقیم را نمایش داد که در کف دریا، با تخته سنگ‌ها پیوند خورده بودند. این مشاهده به یک فرضیه و احتمال درباره نحوه تشکیل منطقه وبر دیپ و شکل‌گیری عمق بالای آن قوت بخشید. در زمانی یک بخش از پوسته که از کشور بلژیک و یا تاسمانیا نیز بزرگتر بوده، به وسیله یک انبساط 120 کیلومتری موازی یک ترک کم زاویه، به چند بخش کوچک‌تر قطعه قطعه شده است.
بر اساس گفته‌های محققین، این گسل که اکنون باندا دیتچمنت (Banda Detachment) نام‌گذاری شده است، یک شکاف را در کف اقیانوس به مساحت 60 هزار کیلومتر مربع به نمایش می‌گذارد. میزان انبساط و توسعه در منطقه وبر دیپ بسیار بسیار زیاد بوده و به این ترتیب در برخی نقاط، دیگر هیچ اثری از پوسته اقیانوسی باقی نمانده است. به عبارت دیگر، پوسته کاملا از هم جدا و تماما پاره پاره شده است.
با در نظر گرفتن این موضوع که گسل کشف شده در داخل حلقه آتش (منطقه‌ای در اقیانوس آرام) قرار دارد، کشف دلیل افزایش عمق منطقه وبر دیپ به محققان کمک خواهد کرد تا خطرات تکتونیکی آینده را در این منطقه ارزیابی کنند. واقعیت این است که زلزله، اتفاقی طبیعی و بسیار متداول در منطقه باندا است و در برخی مواقع شدت لرزش‌ها به حدی می‌رسد که ساکنین مناطق شمالی استرالیا آن را هر چند بسیار خفیف احساس می‌کنند.
تاکنون منطقه وبر دیپ و حومه آن چندین بار قربانی مرگبارترین زلزله‌ها شده است
در نظر داشته باشید اتفاقات ناشی از زلزله‌های این گسل بزرگ، همیشه کوچک و جزیی نبوده است. مصیبت‌بارترین حادثه‌ای که تاکنون رخ داده، به سال 1629 برمی‌گردد، وقتی که یک زلزله عظیم و یا به عبارت دیگر مگا رانش به بزرگی 9.2 ریشتر، یک سونامی به وجود آورد که ارتفاع امواج ناشی از آن به 15 متر می‌رسید. حجم این رانش زمین به حدی بود که تا 9 سال بعد از آن، همچنان پس لرزه‌ها هر از گاهی زمین را تکان می‌دادند. در مقایسه، مصیبت وارده در سال 2004 بر جزیره سوماترا به عنوان دومین جزیره بزرگ اندونزی، به 9.1 ریشتر می‌رسید که در نتیجه آن یک سونامی وحشتاک به راه افتاد. بر اثر این سونامی ایجاد شده به خاطر زلزله در اعماق آب در جزیره سوماترا، چیزی حدود 230 هزار نفر در چهارده کشور حومه کشته شدند که 170 هزار نفر از آن‌ها ساکن خود اندونزی بودند. از آن زمان، زمین لرزه‌ها کمی رام شده و از شدتشان به میزان قابل توجهی کاسته شده است.
متاسفانه تحقیقات دانشمندان از یک احتمال بد خبر می‌دهد. از نظر آن‌ها تاکنون طی گذر زمان، فشار به اندازه‌ای در زیر صفحات منطقه باندا جمع شده که قادر است تا مصیبتی همانند آن چه در سال 1629 اتفاق افتاد، مجددا به بار بیاورد. با توجه به این پیش‌بینی، اکتشافات درباره اعماق منطقه وبر دیپ به موقع صورت گرفته و می‌توان با علم بر ساختار منطقه، به نحوی مناسب با اتفاقات محتمل روبه‌رو شد.
گجت نیوز
